این کاروانسرا متعلق به اوخر دوران قاجار و به دستور والی وقت کرمان ساخته شده است.

با وجود اینکه این کاروانسرا تنها کاروانسرای سنگی در کل ایران است و در بزرگترین دشت بلوط ایران، دشت برم کازرون قرار گرفته،اما ناشناخته مانده است.

کاروانسراي ميان کتل را مردم بومی «کاروانسرای شاه عباسی» هم می نامند که اشاره ای است به کاروانسراهایی که شاه عباس صفوی در سراسر کشور ساخته است،اين کاروانسرا در 35 کيلومتری شهرستان کازرون و در منطقه «دشت برم» پنج کيلومتر پس از روستایی با همين نام بر بلندای يک تپه مشرف به دشت واقع شده است.

کاروانسراي ميان کتل با اينکه در سال 1379 خورشيدی با شماره 3668 در فهرست آثار ملی ايران به ثبت رسيده اما به هيچ وجه مورد مراقبت و توجه قرار نگرفته است و هر روز بيش از پيش در حال تخريب و نابودی است.

مساحت کل اين بنای بزرگ که پلانی مستطيل شکل دارد در حدود سه هزار و 500 متر مربع بوده که دو هزار و 500 متر مربع از آن را زيربنای حجره ها در اطراف حياط مرکزی شامل میشود.

اصلی ترين ويژگی اين کاروانسرای مستحکم که سال ها جان پناه کاروانهای در حال حرکت از کازرون به شيراز و بوشهر و برعکس بوده،نما و ديواره های ويژه آن است که تماماً از سنگی با نام مالون (مارن) ساخته و پرداخته شده است،اما شوربختانه با اين همه در طی اين سال ها بخش های زيادی از اين نمای زيبا به دليل عدم مراقبت و محافظت فرو ريخته و به خاک افتاده است.

سنگ مالون علاوه بر نمای بيرون در تزئينات داخلی همچون اغلب طاقچه های گچبری شده ی بنا و ناودان های سنگی نیز به کار رفته و همچنين دربالای در ورودی کاروانسرا سنگبری زيبايی به شکل نوع خاصی از ترنج ايرانی نيز توسط معمار خوش ذوق آن طراحی شده است.

کاروانسرا به لحاظ معماری به صورت چهار ايوانی با حياط مرکزی ساخته شده،در مرکز اضلاع شرقی و غربی دو حجره بزرگ و همچنين دو حجره کوچک در هر دو سوی اين قسمت ها قرار دارد.در اضلاع شمالی و جنوبی نيز چهار حجره کوچک وجود دارد.

طبق نظر برخي کارشناسان زمان ساخت کاروانسرای ميان کتل که مشرف به دشت زيبا و وسيع «برم» است به دوران صفويه برمیگردد و در دوران قاجاريه توسط «مشير الملک» بازرگان معروف فارس تجديد بنا و مرمت شده است.

با همه اين ويژگيها اما کاروانسرای زيبای ميان کتل که از قضا در وسط يک منطقه تحت حفاظت محيط زيست نيز واقع شده به دليل بی توجهی و عدم مراقبت،لحظه به لحظه در حال زوال و نابودی است،به شکلی که ريزش روزهای اخير بخشی از سقف آن در مقابل حجم فرسايشی که در سالهای اخير بر آن وارد شده ناچيز جلوه می کند.

ورودی گرمابه در حال حاضر تغییر كرده،اما ورودی اصلی از داخل بنا قابل مشاهده است. ورودی اصلی ابتدا به هشتی و سپس به سربینه (رختكن حمام) راه داشت.گرمخانه فضایی مربع شكل است كه چهل ستون در وسط دارد و با طاق پوشش شده است.

چهار ستون سربینه،راهرویی با پوشش گنبدی با رسمی بندی بیست قرار دارد و به گرمخانه می رسد. گرمخانه دارای محور چلیپایی است و بر فراز آن یک گنبد مركزی و چهار گنبد كوچک در اطراف آن قرار دارد.

ورودی گرمابه با چند پله به هشتی ساده و سپس با یک گردش به سربینه می رسد.

سربینه ی بزرگ گرمابه نقشه هشت ضلعی دارد و هر ضلع آن دارای شاه نشین و طاق نما است.حوض بسیار زیبایی نیز در وسط گرمابه قرار دارد.

مابین سربینه و گرمخانه فضایی وجود دارد.

گرمخانه دارای یک فضای مركزی محدود و تعدادی فضای جانبی است.تزیینات گرمابه شامل كاشیكاری و طاق های رسمی بندی شده است.

با توجه به شواهد به دست آمده از لایه برداری های این گرمابه،میتوان گفت كه این بنا در دوره صفویه ساخته شده است.

این گرمابه به منظور تبدیل به موزه مردم شناسی در دست تعمیر است.

این گرمابه دارای دو بخش مجزا برای خانم ها و آقایان است.

ورودی بخش آقایان به خیابان مولوی باز میشد و در اثر احداث راه،سر در آن تخریب و كور شده است .

كاروانسرای گلشن

پس از سردر كاروانسرا،هشتی ورودی آن با گنبدی به دهانه تقریبی چهار و نیم متر با رسمی بندی دوازده و دو گوشواره ی كناری كه مزّین به كاربندی است،قرار دارد.

خیشان(روزنه)بالای گنبد،نور این فضا را تأمین میکند.بعد از هشتی،حیاط ِمجموعه قرار دارد و فضاهای معماری به شیوه حیاط مركزی دور آن چیده شده و بنا در دو طبقه زیرزمین و همكف طرح ریزی شده است.

كاروانسرای آوج

كاروانسرای خرزان

نمای خارجی بنا ،چهار ضلعی و در گوشه ها دارا ی برج های مدور است.در اضلاع چهارگانه ی حیاط مربع شكل كاروانسرا،یک ایوان و ایوانچه به چشم می خورد كه طرح چهار ایوانی كاروانسرا را ارائه می دهند.

چهار طاق نمای واقع در كنج اضلاع  شرقی و غربی،راه ورود به فضای شترخان را كه به صورت راهرویی سرتاسری و سكودار است،شكل میدهد.

این فضا در گذشته مكان بارانداز و اُطراق(سكونت) افراد در كنار چهار پایان خود بود.

كاروانسرای هجیب

گنبد ایوان ورودی،دارای رسمی بندی باریک به شكل رایج بناهای دوره اسلامی است.هشتی ورودی عمارت،فضایی وسیع است كه با سقف گنبدی شكل مدوری پوشش شده است.پس از هشتی،حیاط مربع شكل كاروانسرا قرار دارد و دور تا دور آن را حجره هایی با پایه سنگی و فاصله نیم متر از كف حیاط ،فرا گرفته اند.در اضلاع چهارگانه و بین حجره ها ، چهار ایوان دیده میشود.

كاروانسرای محمدآباد

در پشت این حجره ها دو فضای مسقف وسیع برای انبار كالا به چشم می خورد كه به هشتی راه دارند.در پشت ایوانچه ها راهروهایی با پوشش طاق و سكوهایی در دو سمت دیده میشود. در رأس های بیرونی بنا نـُه برج وجود دارد كه از مشخصه های كاروانسراهای برون شهری است.

کلمه کاروانسرا ترکیبی از کاروان(کاربان)به معنی گروهی مسافر که گروهی سفر می کنند و سرای،به معنی خانه و مکان است.هر دو واژه برگرفته از زبان پهلوی است.

کاروانسرا محل یا بنایی است که کاروان را در خود جای میدهد.پلان کاروانسراها معمولاً مربع یا مستطیل شکل است،با یک ورودی برجسته عظیم و بلند،و بدون نقش،با دیوارهایی که گاهی اوقات بادگیرهایی در انتهای آن تعبیه شده است.

تحول و گسترش کاروانسراهای ایران در ادوار مختلف بستگی به وضعیت اجتماعی،اقتصادی، مذهبی و...داشته است.

اساس معماری کاروانسراهای ایران، مانند سایر بناها،تابع شیوه، سنت و سبک رایج زمان بوده است.

با این ترتیب میتوان پنداشت که کاروانسراهای پیش از اسلام نیز تابع شیوه معماری زمان بوده و معماری خاصی نداشته است.

شیوه معماری،محل و منطقه،مصالح ساختمانی و موقعیت جغرافیائی نقش موثری در ایجاد اینگونه بناها داشته است.

در کاروانسراها اتاقهای مسافران معمولا پیرامون حیاط ساخته می‌شده و پشت آنها اصطبل قرار داشته که درب ورودی اصطبل‌ها در چهار گوشه داخلی بنا قرار داشته و گاهی در ایوان ورودی حیاط باز می‌شده است.

در دوره صفوی طرح معماری کاروانسراها متنوع شد و علاوه بر کاروانسراهای چهار ایوانی نوع کوهستانی،مدور،هشت ضلعی و کویری بر طبق موقعیت جغرافیائی و مکانی احداث شد.

در دوره‌های زندیه،افشاریه و قاجاریه احداث کاروانسراها به شیوه گذشته ادامه پیدا کرد.

از نظر طرح و نقشه کاروانسراهای دوره یاد شده عموما از نوع چهار ایوانی بوده و از لحاظ مصالح ساختمانی نیز بر خلاف دوره متقدم که از آجر و سنگ بوده اغلب از خشت استفاده شده است.

آثاری که از کاروانسراهای کهن بدست آمده نشان می‌دهد که اتاق‌هائی برای نگهبانان، کاروانسرادار یا مامورین ساخته می‌شده است.

ولی کاروانسراهای تجارتی داخل شهرها عموما دوطبقه بودند.

در دو طرف دروازه ورودی داخل کاروانسرا نیز معمولا اتاق‌هائی برای پاسداران و کاروانسرادارساخته می شده است.

معمولا هر کاروانسرا دارای چاه آب و آب انباری است که گاهی در وسط کاروانسرا در زمانی خارج از محوطه جهت تامین آب مورد نیاز مسافران ساخته شده است.

در بسیاری از کاروانسراها بخصوص از دوره صفویه به بعد بخاری دیواری یا مکانی برای بر افروختن آتش تعبیه شده است.محل بخاری‌های دیواری یا در اتاق‌ها ساخته می‌شده یا در محل‌های سر پوشیده.

درکاروانسراهای نوع کوهستانی اهمیت بخاری به حدی بوده که محل وسیعی را برای قرار دادن آتش و بخاری انتخاب میکرده‎اند.

مصالح ساختمانی اصلی بنای کاروانسراها در ایران از سنگ و آجر بوده است،در بعضی موارد سنگ ها کاملاً استادانه تراش داده می‌شده و در برخی اوقات از قطعات کوچک سنگ‌های نتراشیده استفاده میکردند.

بام‌ها اکثراً مسطح و با شیب کم ساخته می‌شدند و در قسمت‌هائی که اتاقهای بزرگ دارند سقف‌ها شکل قوسی دارند.

آب باران بوسیله ناودان‌هائی که در روی دیوار خارجی کاروانسرا ساخته می‎شد به بیرون از کاروانسرا هدایت می‌شد.

در دوره اسلامی،معماری کاروانسراهـا از دیدگاه سبک و تنوع نقشه‌ها به اوج شکوفائـی رسید و در مسیر شهرها و روستا ومعابر کوهستانی و نـواحی کویری،کاروانسرا و رباط‌ های برونشهری و در مراکز اقتصادی و راسته بازارها،با ویژگی‌های متفاوت کاربری احداث شدند.

نمونه‌های بسیار زیبا و جالب توجه از معماری این گونه بناها [در جست‌ و‌ جوی کاروانسرا] که در سرزمین پهناور ایران از کرانه‌های رود ارس تـا سواحل خلیج فارس بـه یادگار مانده،معرف ذوق هنری و مهارت معماران،بنایان و استادکارانی است که در ادوار مختلف و با توجه به نیازهای گوناگون،باعلاقه فراوان در طریق تحول،تکامل،زیبائی و گسترش کاروانسراها به جان کوشیدند.

منابع تاريخى هخامنشيان را پايه‌گذار کاروانسراها دانسته‌اند؛در روزگار اشکانی،ايستگاه‌هاى ميان را،و حمايت از کاروانيان اهميت زيادى يافت و در اغلب جاده‌ها به‌خصوص جاده ی معروف ابريشم بناهائى شبيه کاروانسرا ايجاد گرديد.

در دوره ی ساسانيان به‌دليل اقتصاد وسيع و گسترده،راه‌ها و امنيت کاروانيان اهميت زيادى يافت؛ در نتيجه کاروانسراهاى بسيارى در مسير جاده‌ها و گذرهاى اصلى بنا گرديد.

نقشه‌هاى کروانسراها در اين دوره عمدتاً به‌صورت چهارايوانى و مصالح ساختمانى آن بيشتر از سنگ، آهک و گچ بوده است.

در دوره ی اسلامى دلايل متعدد نظامی،اقتصادى و مذهبى وغيره موجب گسترش کاروانسراها گشت وساخت بناهائى چون مساجد و مدارس و کاروانسراها در کنار هم انجام مى‌شد.

نقشه ی بناها به‌ صورت دو ايوانى و چهار ايوانى رواج يافت.

زيباترين نمونه از کاروانسراهاى اين دوره رباط يا کاروانسراى شرف در خراسان است.

در روزگار صفويان ايجاد کاروانسراهاى درون‌شهرى نيز گسترش پيدا کرد و اين کاروانسرها هر يک محل دادوستد کالاى

ويژه‌اى قرار گرفت.در اين دوره کاروانسراهائى با نقشه ی مدور - هشت ضلعى نيز ساخته شدند.

در روزگار زنديه،افشاريه و قاجار تغيير چشمگيرى در امر ساخت کاروانسراها اتفاق نيفتاد و کاروانسرها بيشتر با نقشه ی چهار ايوانى و از خشت ساخته شدند.

کاروانسرا را در اصطلاح سرا،تيمچه،پاساژ،رباط،ساباط و خان نيز مى‌گفتند که البته از جهت ويژگى‌هاى معمارى برخى با کارانسر تفاوت دارند.

کاروانسراها با يک ديوار بلند محسور مى‌شدند که در هنگام جنگ يا حمله مهاجمان از آن بهره گرفته شود.

در مدخل کاروانسرا،دروازه ی مستحکمى قرار داشت و در دو سوى آن اتاق‌هاى مربوط به خدمه و متصديان کاروانسرا

تعبيه شده بود.پس از آن محوطه گسترده‌اى بود که در اطراف آن محل نگهدارى کالاها قرار داشت.

 اصطبل، انبار علوفه،دکان نعلبندی،و آهنگرى و قهوه‌خانه نيز در اين قسمت وجود داشت.

محل پذيرائى از مسافران در طبقه ی  فوقانى بود.

عموماً در وسط محوطه کاروانسرا مسجد کوچکى قرار داشت. 

:: موضوعات مرتبط: تاریخی , ,
:: بازدید از این مطلب : 902

در انتهای خیابان علوی،در طرفین خیابان، دو دیوار بلند کاهگلی به چشم می خورد که از بقایای حصار معروف عهد سلجوقی است.

این دژ تسخیرناپذیر در اواسط قرن پنجم هجری قمری به همت یکی از رجال نامدار و سخاوتمند ،در دولت سلجوقیان به نام خواجه مجدالدین ابوالقاسم کاشانی ساخته شده و بارها جان مردم کاشان را از دست مهاجمین و اشرار نجات داده است.

در کنار این دژ،قلعه ای عظیم خودنمایی میکند که به دستور جلال الدین ملک شاه سلجوقی ساخته شده است.

این بنای عظیم خشت و گلی،مدت ها از اهالی کاشان حراست نموده و مدتی هم ارگ حکومتی کاشان بوده است.

در کتاب مرآت قاسان آمده است:

"از آثار قدیمه کاشان،قلعه جلالی است که سلطان جلال الدین ابوالفتح ملک شاه بن آلب ارسلان سلجوقی در سمت غربی کاشان،متصل به باروی شهر بنا کرده و خندق شهر از دور آن گردش میکند.

آن را چهار برج از طرف طول و چهار برج از طرف عرض است و چنان ساخته اند که دیوار جنوبی آن همان باروی شهر است و سه طرف حصاربندی آن در اصل شهر پا برجا شده که باروی شهر به باروی آن قلعه گردش میکند.

بالفعل در آن قلعه از ابنیه و امارات مطلقا اثری مشهود نیست و ملک متصرفی مردم است و چهار فصل در آن زراعت می شود".

غیر از همه جاذبه های منحصر به فردی که در شهر یزد وجود دارد،میتوان تنهاترین کاروانسرای دایره شکل ایران را هم در شهرستان مهریز در مسیر یزد به کرمان مشاهده کرد.

کاروانسرای زین الدین یکی از 99 کاروانسرایی است که شاه عباس در ایران ساخته با این تفاوت که معماری آن دایره ای است.

اکنون از این کاروانسرا به عنوان یک اقامتگاه سنتی و جاذبه گردشگری یاد می شود.

می گویند که اقامت در این کاروانسرای 400 ساله و دیدن آسمان پر ستاره اش امری است که با آن تجربه سفر به یزد،تاریخی ترین شهر جهان کامل می شود!

آب انبار شش بادگیر یزد به دلیل دارا بودن شش بادگیر به این نام معروف شده و تنها آب انبار شش بادگیر جهان است. سه بادگیر آن از ابتدا ساخته شده بود و سه بادگیر دیگر بعدها به آن اضافه شده است، با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن را می توان مشاهده کرد. شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت وجهی هستند. شهر یزد همچنین دارای تنها آب انبار هفت بادگیری جهان با دو مخزن است که در روستای عصر آباد قرار دارد.

دخمه محلی است که زرتشتیان، مردگان را بر طبق آداب دینی در آن می نهادند اما از وقتی که به دفن کردن در گورستان پرداخته اند، استفاده از دخمه متروک شده است. بیشترین این دخمه ها در یزد قرار دارد چون در این شهر زرتشتیان زیادی زندگی می کردند. دخمه قدیمی یزد حدود سی سال است که دیگر مورد استفاده نیست، دخمه مانکجی لیمجی هاتریا، دخمه چم تفت، دخمه شریف آباد اردکان، دخمه ترک آباد اردکان تنها نام تعدادی از دخمه های زیاد موجود در یزد است. سرپرستی این دخمه ها را انجمن زرتشتیان بر عهده دارد.

مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای معماری و تاریخی جهان به شمار می رود و به جرات می توان گفت دارای بلندترین مناره های جهان است.

بنای این مسجد با عظمت قرنهاست که از فراسوی تاریخ تمدن این سرزمین می درخشد به نحوی که در کتب تاریخی یزد آمده است:"مسجد را بر جای آتشگاه ساسانی ساخته اند و سنگ بنای آن توسط علاء الدوله گرشاسب نهاده شده است".

مسجد جامع قدیم در قرن ششم هجری قمری و به دستور گرشاسب از نوادگان "علاء الدوله کالنجار" ساخته شد و بنای اصلی مسجد کنونی از آثار "سید رکن الدین محمد قاضی" است.

دو مناره مسجد که ارتفاع تقریبی آن از کف تا نوک به بیش از 52 متر می رسد، دارای قطری در حدود هشت متر است که در دوره صفوی به بنا افزوده شده اما در سال 1313 هجری شمسی فرو ریخت و دوباره تجدید بنا شد. بلندای این مناره ها و اینکه کاشی کاری منحصر به فردی حتی در اوج مناره ها انجام شده، تعجب همگان را بر می انگیزد زیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریکتر شده و تنها یکی از آنها دارای پلکان است از اینرو ظرافت کاشی کاری در این ارتفاع به واقع قابل تحسین است.

ساخت مسجد جامع فهرج واقع در 30 کیلومتری شهر یزد، به نیمه اول قرن اول هجری برمی گردد. این مسجد، تنها مسجد جهان اسلام است که ساختمان آن از ابتدا تاکنون هیچ تغییری نکرده است. اگرچه در میان باستان شناسان اختلاف نظر وجود دارد اما ظاهرا مسجد جامع فهرج قدیمی ترین مسجد ایران است. مسجد جامع فهرج کماکان زنده و پویا بوده و در آن نماز جماعت برپا می کنند.

نخل چوبی میدان امیر چخماق به عنوان قدیمی ترین نخل چوبی ایران با 450 سال عمر متعلق به عصر صفوی و به نخل حیدری ها معروف است. بلندی این نخل 8.5 متر و اضلاع آن نیز 8.5 در 8.5 متر است.
این نخل مجموعه مشبکی از چوبهای تراشیده شده با گره چینی ها و تیرهای بزرگ است که تقریبا به شکل درخت سرو (نماد آزادگی) ساخته شده است. اما بزرگترین نخل ایران نیز با همین ویژگی ها در شهرستان زارچ قرار دارد.

یزدی ها رسم دارند که در ایام سوگواری امام حسین(ع) مراسم نخل گردانی اجرا کنند. این نخل توسط 150 نفر در میان مردم گردانده می شود تا مراسم ویژه آن نمادی باشد برای آزادگی و مظلومیت امام سوم شیعیان.

قدیمی ترین ساعت شهری ایران در میدان وقت الساعت یزد نصب شده است. این ساعت آفتابی به استناد کتاب جامع مفیدی نخستین ساعت شهری است که فردی به نام ابوبکر ساعت ساز یزدی آن را در سال 725 هجری قمری در مدرسه رکنیه در جوار مسجد جامع یزد نصب کرد. این مکان بعدها به نام میدان وقت الساعت شهرت یافت.

بلندترین و منحصر بفرد ترین بادگیرهای جهان را تنها میتوان در استان یــــزد پیدا کرد.

بادگیر باغ دولت آباد یزد در شمار زیباترین بادگیرهای دوره زندیه و قاجاریه با قدمتی 270 ساله به عنوان بلندترین بادگیر جهان به حساب می آید.

این بادگیر که نمونه ای از معماری دوره زندیه را داراست در سال 1160 هـ.ق توسط محمدتقی خان یزدی مشهور به خان بزرگ سرسلسله خوانین یزد ساخته شد.

این بادگیر ارتفاعی به طول 33 متر و 80 سانتی متر دارد و از خصوصیات بارزش هشت ضلعی بودن آن است که باعث می شود باد در هر جهت به راحتی و به سرعت به قسمت زیرین آن هدایت شود و پس از برخورد به سطح آب حوضچه زیر بادگیر،هوای خنکی در داخل آن ایجاد کند.

در کنار این بادگیر باغی شامل سه عمارت هشتی و سردر و تالار آینه نیز موجود است که بهشت آیین خوانده می شود و دارای نقوش اسلیمی است.

این باغ مدتها محل اقامت کریم خان زند در یزد بود و از نظر طراحی در شمار زیباترین باغ های دوره زندیه و قاجاریه محسوب می شود.

سرو چهار هزار ساله ابرکوه را می توان مسن ترین موجود زنده جهان نامید. هر چند که گفته می شود در کشور سوئد نیز درحتی وجود دارد که از سرو ابرکوه قدیمی تر است اما اکنون از درخت پیر سوئد تنها ریشه های آن باقی مانده در حالی که سرو کهنسال شهرستان ابرکوه با 25 متر ارتفاع 18 متر محیط و 5.11 متر اندازه دور تنه در قلب ایران زنده و سبز است و آرام آرام زندگی می کند.

طولانی ترین قنات ایران به نام "قنات زارچ" با طول صد کیلومتر در استان یزد قرار دارد. این قنات یکی از کهن ترین قنات های ایران به شمار می آید که سابقه ای بیش از سه هزار سال دارد. طول کوره قنات زارچ بیش از 71 کیلومتر بوده و تعداد چاه های آن دو هزار و 115 حلقه شمارش شده است.

قدیمی ترین بنای ساخته شده از خشت در دنیا نارین قلعه یا کهندژ نام دارد که در شهر باستانی میبد بر فراز تپه ای بلند بنا شده و بر تمامی ‌شهر میبد و پیرامون آن دید دارد. تاکنون کشوری ادعا نکرده است که بنایی قدیمی تر از کهندژ دارد.

بافت تاریخی شهر یزد با مساحتی در حدود 800 هکتار را می توان گسترده ترین و اصولی ترین بافت تاریخ ایران دانست که تجربه های متفاوتی در زمینه مداخله متولیان امر در شبکه معابر را در خود جای داده است. بافت تاریخی یزد به عنوان دومین بافت خشتی دنیا و دست نخورده ترین بافت تاریخی کشور به شماره 15000 در فهرست ملی ثبت شده است.