1. روز مباهله

اين روز از يک سو روز مباهله اهل بيت عليهم السلام با نصاراى نجران است و از سوى ديگر نزول آيه تطهير در شأن اهل بيت در اين روز بوده است.(1)

هنگامى كه اين آيه نازل شد پيامبر صلّى الله عليه وآله،على و فاطمه وحسن و حسين عليهم السلام را فرا خواند و فرمود: «اللّهم هؤلاء أهلي؛ بار الها اينان اهل من هستند»(2).

نامه پيامبر صلى الله عليه وآله به نصاراى نجران

در سال دهم هجرى پيامبر صلى الله عليه وآله نامه اى به نصاراى نجران فرستادند،به اين مضمون كه خداى يكتا را عبادت كنند و مسلمان شوند،يا به مسلمين جزيه بدهند و به مذهب خود باشند وگرنه آماده جنگ باشند.
بنى نجران در كليساى بزرگ خود به مشورت پرداختند، عده اى مانند سيد كه از بزرگان قوم بود وعاقب كه اسقف نجران بود مخالفت خود را با تسليم در برابر خواسته پيامبر صلى الله عليه وآله اعلام كردند.در مقابل عده اى مانند ابوحارثه اسقف اعظم نجران كه 120 سال عمر داشت ودر باطن مسلمان بود با امر پيامبر صلى الله عليه وآله موافق بودند.

بعد از دو روز مشورت قرار شد كتاب «جامعه» را كه صفات پيامبر بعد از حضرت عيسى عليه السلام را ذكر كرده بود،و صحيفه حضرت شيث عليه السلام را بخوانند.در حضور جمع مسيحيان و فرستادگان پيامبر صلى الله عليه وآله فصل هاى جامعه قرائت شد و با اذعان به آنچه در جامعه آمده بود تصميم گرفتند هفتاد نفر از جمله سيد و عاقب وابو حارثه را براى تحقيق به مدينه بفرستند.

● نجرانيان در مدينه

آنان به مدينه آمدند وخدمت پيامبر صلى الله عليه و آله شرفياب شدند.هر چه آن حضرت دليل و برهان آورد آنان قبول نكردند و امر به مباهله واگذار شد.

جبرئيل عليه السلام نازل شد واين آيه را آورد:

«فَمَنْ حَآجَّکَ فِيهِ مِن بَعْدِ مَا جَاءکَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْاْ نَدْعُ أَبْنَاءنَا وَأَبْنَاءكُمْ وَنِسَاءنَا وَنِسَاءكُمْ وَأَنفُسَنَا وأَنفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَل لَّعْنَةُ اللّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛(3) اگر كسى با تو مجادله كند بعد از علمى كه نزد تو آمده،بگو بياييد تا فرا خوانيم پسران خود و زن هاى خود وكسى كه به منزله جان ماست.

آنگاه نفرين كنيم ولعنت خدا را بر دروغگويان قرار دهيم».لذا قرار بر مباهله شد و سيد و عاقب به محل اردوى خود در خارج مدينه رفتند.آنان با يكديگر مشورت كردند و بعضى از علماى آنها گفتند:«اگر فردا محمد با اصحاب و جمعى كثير براى مباهله حاضر شود اين روش پادشاهان است و ترسى به خود راه ندهيد.ولى اگر خواص اهل بيت خود را آورد اين كار انبياء است».

● مراسم مباهله

روز ديگر هنگام بالا آمدن آفتاب،پيامبر صلى الله عليه وآله دست على بن ابى طالب عليه السلام را گرفت واز حجره بيرون آمد.امام حسن وامام حسين عليهماالسلام را پيش رو روانه فرمود و حضرت صديقه كبرى فاطمه زهرا سلام الله عليها از پشت سر آمدند،تا بين دو درختى كه قبلاً تعيين شده بود رسيدند.قبلاً به دستور حضرت زير آن دو درخت را جارو زدند،و به عنوان سايه بان عباى سياهى بالاى درخت قرار دادند.مسلمانان مدينه هم آمدند،بنى نجران هم با فرزندان خود آمدند.پيامبر صلى الله عليه وآله كسى را نزد سيد وعاقب فرستاد كه ما آماده ايم.
اسقف با همراهان آمد وگفت:با چه كسانى با ما مباهله مى كنيد؟ پيامبر صلى الله عليه وآله فرمود:«با بهترين اهل زمين ونيكوترين جهانيان نزد خداى متعال،چرا كه از طرف خدا امر شده ام كه آنها را بياورم»،واشاره به آل عبا عليهم السلام فرمودند.
سيد و عاقب واسقف همين كه چشمشان به پيامبر صلى الله عليه و آله و آل عبا عليهم السلام افتاد،وحشت كردند به حدى كه چهره هايشان زرد شد.ابوحارث كه ميل به اسلام داشت فرصت را مغتنم شمرده،پا پيش گذاشت و دست سيد و عاقب را گرفته پس كشيد و آنها را نصيحت كرد و از عواقب اين مباهله مطلع كرد و گفت:صفات او واهل بيت او را در كتابها خوانده ايد.اين محمد همان پيامبر است،مگر نمى بينيد ابرهاى سياه را،و دگرگونى آفتاب را،و شاخه هاى درختان را كه خم شده،و صداى مرغان،و دود سياه اطراف و آثار زلزله را كه در كوه ها نمودار شده است.آن بزرگواران منتظرند كه دست به دعا بردارند.به خدا قسم اگر سخنى گويند از ما نشانى نمى ماند. برويم وبا او صلح كنيم.

● پرهيز نجرانيان از مباهله

او را فرستادند و ابو حارث مسلمان شد و عرض كرد: مردم نجران پشيمان شده اند. حضرت فرمود:اسلام بياورند.گفت:قبول نمى كنند.فرمود:آماده جنگ باشند.گفت:قدرت اين كار را ندارند، ولى حاضرند جزيه را قبول كنند.
پيامبر صلى الله عليه وآله به اميرالمؤمنين عليه السلام فرمودند:«شرايط ذمه ومقدار آن را به آنها بگوييد».بعد از معين نمودن جزيه و شرايط آن،اميرالمؤمنين عليه السلام آنها را نزد پيامبر صلى الله عليه و آله آوردند،و پيامبر صلى الله عليه و آله فرمودند:«اگر با من و اين جماعت اهل بيت من مباهله مى نموديد،به صورت ميمون و خوک مى شديد و اين وادى بر شما آتش مى شد و يک سال نمى گذشت كه تمامى نصارى نابود مى شدند»(4).

2. روز خاتم بخشى

در اين روز اميرالمؤمنين عليه السلام در مسجد پيامبر صلى الله عليه وآله انگشتر خود را در حالت ركوع به سائل بخشيد، وآيه مباركه:«إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُواْ الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلاَةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ»؛(5) در شأن آن حضرت نازل شد(6).

از اميرالمؤمنين عليه السلام معناى اين آيه شريفه را سؤال كردند كه مى فرمايد:«يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ يُنكِرُونَهَا؛(7) نعمت خدا را مى شناسند وسپس آن را انكار مى كنند».حضرت فرمودند:هنگامى كه آيه مباركه:«انما وليكم الله...» نازل شد،عده اى از اصحاب پيامبر صلى الله عليه وآله در مسجد مدينه جمع شدند. بعضى به بعض ديگر گفتند:درباره اين آيه چه مى گوييد؟ بعضى گفتند: اگر منكر اين آيه بشويم ساير آيات را هم بايد منكر شويم واگر ايمان به اين آيه بياوريم وقبول كنيم براى ما ذلت است، زيرا على بن ابى طالب عليه السلام بر ما مسلط مى شود.عده اى از منافقين گفتند:ما مى دانيم كه محمد در آنچه مى گويد صادق است. او را به ظاهر دوست داريم،ولى از على در آنچه امر مى كند اطاعت نمى كنيم.

حضرت فرمودند:در اين هنگام اين آيه نازل شد:«يَعْرِفُونَ نِعْمَتَ اللّهِ ثُمَّ يُنكِرُونَهَا...»؛(8)، يعنى:ولايت على بن ابى طالب عليه السلام را مى شناسد وحال اين كه اكثر آنها كه آن را مى شناسند نسبت به ولايت آن حضرت كافرند.(9)
بعضى از مخالفين گفته اند:براى كسى اتفاق نيفتاده كه در يک زمان جمع بين دو عبادت مالى و بدنى نمايد مگر على بن ابى طالب عليه السلام، وبراى احدى نيامده از فضايل مثل آنچه براى على عليه السلام آمده است.

3. نزول سوره هل اتى

در اين روز سوره «هل اتى» در شأن اميرالمؤمنين وفاطمه زهرا و امام حسن و امام حسين عليهم السلام نازل شده است.(10) اين مهم بعد از سه روز روزه آنان و اعطاى افطارشان به مسكين و يتيم و اسير بود كه آن طعام بهشتى نازل شد.بنا بر نقلى روز 25 ذى حجه سوره مباركه نازل شد.(11)
امام صادق عليه السلام فرمودند:«آن كاسه اى كه طعام از بهشت آوردند وآن بزرگواران ميل كردند نزد ماست وحضرت صاحب الامر عليه السلام آن را ظاهر خواهد كرد، وطعام بهشتى از آن تناول خواهند فرمود.(12)

-------------------------------------------------------

1.مسار الشيعه:ص22ـ23. العدد القوية:ص307ـ308.مصباح كفعمى:ج2،ص601. بحارالانوار: ج97،ص168، 384.فيض العلام،ص127ـ129.زاد المعاد:ص287.
2.تاريخ الخلفاء: ص169.
3.آل عمران(3)، آيه61.
4.تفسير برهان: ج1، ص287ـ288. قلائد النحور: ج ذى حجه،ص427، 438، 441.
5.مائده(5)، آيه55.
6.قلائد النحور:ج ذى حجه، ص426.اكابر اهل سنت اتفاق دارند كه آيه:«انما وليكم الله...»در شأن اميرالمؤمنين عليه السلام نازل شده است.مانند فخر رازى،محمدصدر عالم،ابن مردويه، خطيب بغدادى،ابن عساكر،محمدبن اسماعيل الامير،ابن مغازلى،ابوالليث سمرقندى،ثعلبى،سبط ابن جوزى،شهاب الدين احمد،ابن صباغ،ابو نعيم،ملاعلى قوشجى،سمعانى،واقدى،بيهقى،نسائى،خوارزمى، طبرى، كلبى، حموينى و...
7.نحل(16)، آيه83.
8.همان.
9.تفسير برهان: ج1، ص479.
10.زاد المعاد: ص301.
11.توضيح المقاصد:ص32.مسارالشيعه:ص23.مصباح المتهجد:ص712.العددالقوية:ص315.مصباح كفعمى:ج2، ص601. فيض العلام: ص128.

12.زاد المعاد:ص301.