این روستا در فاصله 78کیلومتری شرقی شهر سربیشه در مسیر جاده سربیشه درح قرار دارد.روستای ماخونیک در خراسان جنوبی از روستاهای شگفت انگیز جهان و در بخش مرکزی شهرستان سربیشه است و به لحاظ شهرت آن به شهر آدم کوچولوها،جذابیت های حیرت انگیزی دارد.منطقه ماخونیک متشکل از 12 آبادی است که روستای ماخونیک بزرگترین آنها محسوب می شود.این روستا شامل ماخونیک،کفاز،چاپنسر،توتک،سفال بند،سولابست،لجونگ (سفلی و علیا)،کلاته بلوچ،دامدامه و میش نو،خارستو و جلارو است.

اهالی این روستاها از نظر مذهب،معیشت،شیوه زندگی و اوضاع اجتماعی وجه اشتراک زیادی با یکدیگر دارند اما غالب این روستاها اصل و نسب خود را از روستای ماخونیک می دانند.

درباره وجه تسمیه روستا چندین قول وجود دارد،می گویند که در گذشته های بسیار دور عده ای ماموران دولتی به این روستا آمده و اهالی به گرمی از آنها استقبال نکرده اند و با آنها برخورد سردی داشته اند و آنها این نام را برای روستا انتخاب کرده اند.

برخی نیز می گویند به دلیل وجود شکافی در کوه نزدیک روستا به آنجا ماده ماخونیک گفته  می شده که به مرور زمان به ماخونیک تغییر نام یافته است.در برخی اسناد قدیمی که تاریخ نگارش آنها به 300 سال قبل می رسد،نام روستا مادخنیک ذکر شده است که مرکب از دو بخش «ماد» و «خنیک» است.

ماد در زبان پهلوی و پارسی باستان به ماه تبدیل شده که یکی از معانی آن شهر و مملکت است و در مجموع به نام شهر ماخونیک است.در باره این روستا هیچ سابقه تاریخی مکتوبی وجود ندارد و فقط «کلنل چارلز ادوار دبیت» در کتاب سفرنامه خراسان و سیستان در دوره ناصرالدین شاه به توصیف منطقه ماخونیک پرداخته است.

بر طبق شواهد چنین بر میآید که ساکنان روستا در ابتدا دامدار و عشایر بوده اند و در دوره های بعد در منطقه ماخونیک و به ویژه در روستای ماخونیک سکونت گزیده اند،وجود سنگ نگاره ای در نزدیکی قنات ماخونیک که نقش های چوپانی و بسیار قدیمی بر روی آن نقش بسته نیز گواهی بر قدمت سکونت در ماخونیک است.از آثار تاریخی ماخونیک می توان به سنگ سیاه (سنگ نگاره)ماخونیک،بنای برج و قلعه،برج گل انجیر،منزل سرگردونی،نادر مرده اشاره کرد.

شغل اصلی مردم روستا،دامداری است و در کنار آن به کشاورزی نیز مشغول هستند،علاوه بر این تعدادی از اهالی در معادن سنگ کار می کنند و تعداد ی دیگر نیز قالیبافی می کنند که این صنعت از عمده صنایع دستی روستا به شمار می رود.عمده محصولات کشاورزی منطقه شامل گندم،سیر،جو،شلغم،چغندر و زردک است و مردم این منطقه به میزان محدودی به کشت گوجه فرنگی، پیاز و زعفران نیز می پردازند.

کاشت محصولات باغی در روستا چندان به چشم نمی خورد و فقط تعدادی از درختان عناب، توت،انجیر،انار،سیب،انگور و بادام در کنار جویهای آب و در نزدیکی استخر کاشته شده است.

راه روستا در سال های اخیر ایجاد و آسفالت شده است و علاوه بر این روستا دارای آب شرب، برق،خانه بهداشت،مدرسه ابتدایی،مکتب خانه،حمام و چندین مغازه ازجمله خواروبار فروشی، قصابی،نانوایی،تعمیرگاه موتور و جوشکاری هستند.

یکی از عمده نشانه های فرهنگی روستای ماخونیک،مسکن است که در نوع خود جالب و قابل توجه است.بافت مسکونی روستا در دامنه تپه و خانه ها به طور فشرده به هم و در گودی زمین ساخته شده اند.کف خانه حدود یک متر از سطح زمین پایین تر است و دارای یک در کوتاه چوبی است.

برای رفتن به داخل خانه باید دولا شده و به زحمت خود را داخل خانه کرد.اغلب یکی،دو پله درگاهی را به کف خانه متصل می کنند.هرخانه دارای فضاهایی همچون کندیک(مخزن نگهداری گندم و جو)،کرشک (اجاق گلی برای طبخ غذا)،طاق و طاقچه است.همچنین عمده مصالح به کار رفته در مسکن روستا شامل سنگ،چوب و هیزم است.

علاوه بر مسکن می توان به جـاذبه های فرهنگی دیگری همچون مراسم عـروسی و نامـزدی، مراسم ماه رمضان و عیدفطر و عیدقربان،مراسم باران خواهی و همچنین خـوراک و غـذاهای سنتی و پوشاک محلی منطقه اشاره کرد.درحال حاضر گردشگران خارجی وداخلی زیادی از این روستا بازدید می کنند و این روستا از روستاهای گردشگر خراسان جنوبی به شمار میرود.

جـاذبه این روستا این است که در آن اهالی کوتـاه قد بـوده و به زحمت قدشان از 1/40 تجـاوز  می کند البته شایان ذکر است که این موضوع مربوط به دوران گذشته است و اکنون در این روستا تقریبا قدها متعادل شده است.خانه های روستائی با سقف های کوتاه و داخل خانه ها نیز بسیار کوچک می باشد.برای وارد شدن به خانه های روستای ماخونیک باید کمر را خم کرد. در داخل خانه هم نمی شود راست راست ایستاد.

ظاهراً از آنجا که هوای آن ناحیه سرد است، مردم خانه ها را کوچک و کم ارتفاع می سازند تا راحت تر گرم شوند.مردم ماخونیک تا 50 سال پیش،چای نمی نوشیدند،شکار نمی کردند و اصلا گوشت هم نمی خوردند چرا که این قبیل کارها را گناه می دانستند.

ورود تلویزیون به این روستا به معنای ورود شیطان بود و اهالی تا چند سال پیش به تلویزیون می گفتند شیطان.آنها هرگز اجازه نمی دادند کودکان پای تلویزیون بنشینند تا جادو شوند!با این حال خانه های مسکونی آدم کوچولوهای ایران همچنان پابرجاست و خانه هایی با ساخت امروزی و گاه شهری و دارای آجرنما،اگرچه قد برافراشته و خانه های تو سری خورده را در سایه خود قرار داده اما نتوانسته اند نگاه ها را از آن برگیرند.

ماخونیک همچنان زنده است.

محمدرضا آرین